Quyết định hành chính hợp lòng dân: Không dễ!

Một quyết định hành chính (QĐHC) có thể sẽ tác động đến rất nhiều người, như quy hoạch đô thị, quyết định cho phép xây dựng các nhà máy lớn, cảng biển, sân ga, bến cảng… Tuy nhiên, có nhiều QĐHC trước khi ký ban hành không chú ý đến việc tham vấn ý kiến người dân để bảo vệ lợi ích chính đáng của họ, hoặc không đánh giá tác động của việc ban hành, dẫn đến phải thu hồi, hủy bỏ, vừa gây tốn kém, vừa làm giảm lòng tin của người dân vào chính quyền.

Cơ quan Nhà nước rất ít thông tin để biết liệu khi ban hành QĐHC thì sẽ mang lại lợi ích gì, hậu quả không mong muốn như thế nào

Những tình huống… khó đỡ!

Theo quy hoạch chi tiết phát triển hệ thống cảng biển Việt Nam đến năm 2010, ngành hàng hải Việt Nam sẽ khởi công xây dựng 10 cảng biển tổng hợp. Như vậy trung bình cứ 300km bờ biển của nước ta sẽ có một cảng biển tổng hợp. Liệu có quá nhiều không, trong khi các nước phát triển như Nhật Bản, Hoa Kỳ, Anh, Pháp…, nhiều nhất là Nhật Bản với gần 30 nghìn km bờ biển (gấp gần 10 lần Việt Nam) cũng chỉ có 10 cảng biển.

Ngoài ra, con số tính toán chỉ ra Việt Nam cần khoảng 60.000 tỷ đồng cho việc xây dựng cảng biển. Vậy nguồn vốn trên lấy ở đâu, giả sử nếu có vốn thì ngành hàng hải sẽ sử dụng nó một cách hiệu quả hay không?

Một trường hợp khác: ngày 5/9/2007, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1163/QĐ-TTg về việc chuyển Bệnh viện hữu nghị Việt Nam – Cu Ba Đồng Hới trực thuộc Bộ Y tế. Theo đó, mọi quyết định liên quan đến bổ nhiệm, điều chuyển cán bộ… thuộc thẩm quyền của Bộ Y tế.

Ngày 13/9 văn bản này mới đến UBND tỉnh và ngày 17/9 mới đến Sở Y tế tỉnh Quảng Bình. Tuy nhiên, trong thời gian này, UBND tỉnh và Sở Y tế đã ban hành quyết định điều chuyển và bổ nhiệm cán bộ liên quan đến bệnh viện. Tình huống này cần được giải quyết thế nào dù quyết định của UBND tỉnh và Sở Y tế về mặt pháp lý là không phù hợp với Quyết định 1163 nhưng khi ký quyết định, lãnh đạo tỉnh và Sở Y tế chưa biết có văn bản của cơ quan nhà nước cấp trên?

Đáng tiếc gần đây nhất là vụ chống người thi hành công vụ và hủy hoại tài sản ở Tiên Lãng, Hải Phòng. Một quyết định giao đất cho người dân cách đây gần 20 năm trời nhưng sau 15-17 năm phát hiện là sai, cần phải thu hồi nên gây ra những phản ứng tiêu cực của người dân. QĐHC rõ ràng đã ban hành sai, song phải xử lý thế nào để dân không bức xúc?

Rồi  việc phê duyệt Dự án xây khách sạn trong hồ Bảy Mẫu (Hà Nội), cơ quan chức năng đã cho phép rồi nhưng các nhà chuyên môn, người dân góp ý mới thấy “không ổn”. Vấn đề ở đây là tại sao không lấy ý kiến trước khi ban hành quyết định nhằm đạt được sự đồng thuận?

Hay qua vụ cảng Kê Gà, có thể thấy cơ quan Nhà nước rất ít thông tin để biết liệu khi ban hành QĐHC thì sẽ mang lại lợi ích gì, hậu quả không mong muốn như thế nào, cách khắc phục ra sao…?

Xây dựng luật “trói” quyết định hành chính

Lý giải qua lăng kính của chuyên gia pháp luật, Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự Hành chính (Bộ Tư pháp) Nguyễn Thị Kim Thoa cho rằng, do pháp luật chưa có các quy định nhằm kiểm soát một cách hiệu quả việc ban hành QĐHC trái pháp luật, thiếu khách quan, không minh bạch nên dẫn đến phát sinh các tranh chấp, tiêu cực trên thực tế.

Hàng loạt hạn chế của pháp luật về ban hành QĐHC được bà Thoa chỉ ra là còn thiếu các quy định mang tính nguyên tắc để có thể áp dụng cho tất cả các cơ quan hành chính khi ban hành QĐHC; chưa quy định phải có sự tham khảo ý kiến của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan trong quá trình ban hành QĐHC; chưa có quy định mang tính nguyên tắc về việc yêu cầu các cơ quan phải công bố QĐHC có liên quan trực tiếp đến quyền lợi của người dân…

Từ những bất cập nêu trên, tại Hội thảo QĐHC và thủ tục hành chính trong pháp luật của Đức, Pháp và Việt Nam do Trường Đại học Luật Hà Nội tổ chức, Hiệu trưởng Phan Chí Hiếu nhấn mạnh, pháp luật về QĐHC và thủ tục hành chính là một trong những nội dung hết sức được chú trọng trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền. Và lĩnh vực này ở nước ta đang ngày một hoàn thiện để phục vụ nền hành chính ngày càng hiện đại, hiệu quả, đáp ứng nhu cầu của người dân.

“Một trong những định hướng hoàn thiện lớn là Luật Ban hành QĐHC đã được đưa vào chương trình xây dựng luật và pháp lệnh của Quốc hội” – ông Hiếu nói.

Giới thiệu về pháp luật một số quốc gia trên thế giới, các chuyên gia người Đức và Pháp cho biết, QĐHC được điều chỉnh bởi Luật Thủ tục hành chính và Áo đã có đạo luật này từ năm 1925, Hoa Kỳ vào năm 1946 và đến năm 1976, CHLB Đức là nước tiếp theo có Luật Thủ tục hành chính.

Chia sẻ kinh nghiệm xây dựng Luật của Đức, GS. Thomas Schmitz gợi ý, ngoài việc điều chỉnh các QĐHC và hành vi hành chính, một đạo luật về thủ tục hành chính hiện đại nên có cả một số quy định liên quan đến hoạt động hành chính thực tế cũng như các biện pháp hành chính về bảo đảm thực hiện.